ฉันพบเห็นฟักข้าววางขายตามท้องตลาดชนิดกองสูงหลายแห่งในเมืองโฮจิมินห์ ประเทศเวียดนาม ในคราวเดินทางไปเมื่อปี พ.ศ. 2555 เพื่อเดินเที่ยวตลาด ชมสินค้าอาหารโดยเฉพาะ แปลกใจมากที่คนเวียดนามกินฟักข้าวกันมากในชีวิตประจำวันทีเดียว เห็นคนหาบเร่ขายข้าวเหนียวนึ่งในกระติ๊บข้าวขนาดใหญ่ควันฉุย สีส้มสดสวย นั่นก็เพราะใช้น้ำฟักข้าวหุงสอบถามได้ใจความเพียงแค่สีสวย กลิ่นหอม และดีต่อสุขภาพเท่านั้น ดีอย่างไรก็ไม่รู้

กลับมาสำรวจดูบ้านเราบ้าง ก็ต้องสะดุดใจที่สถาบันหลายแห่งในไทยได้ลงมือศึกษาคุณประโยชน์มากมายในฟักข้าว ที่ได้ชื่อว่าเป็น “มือปราบมะเร็งขมังเวทย์” ทีเดียว เช่น

คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ได้วิจัยเอาเยื่อหุ้มเมล็ดของฟักข้าวที่เป็นเยื่อสีแดงสดนั้น มาสกัดน้ำมัน ทำเป็นน้ำมันละเอียดระดับนาโน เอาไว้ผสมในเครื่องสำอางเพื่อลบริ้วรอยเหี่ยวย่นชะลอวัยในผู้สูงอายุ

อาจารย์มหาวิทยาลัยขอนแก่น นำมาแปรรูปเพื่อส่งเสริมใช้ในอาหารทำเป็นอาหารสุขภาพ อาจารย์มหาวิทยาลัยมหาสารคาม ลงมาศึกษา นำคุณสมบัติที่ดีของผลฟักข้าว คือ เนื้อมีน้ำมันสูง นุ่มคล้ายมันหมู เยื่อหุ้มเมล็ดมีสารอาหารท้ังไลโคปีนและเบต้าแคโรทีน มากในระดับขั้นเทพ ใส่ในไส้อั่ว กุนเชียง ทดแทนน้ำมันหมู เพื่อให้อาหารมี โทษน้อย ใช้ทำขนมปุยฝ้าย คุกกี้ เป็นต้น

คลิกที่นี่เพื่อดูสูตรแกงส้มฟักข้าวอ่อน

ฟักข้าวมีชื่อเรียกแตกต่างกันออกไปในแต่ละพื้นที่ ที่ปัตตานีเรียกว่า ขี้กาเครือ ตากเรียกว่า ผักข้าว แพร่เรียกว่า มะข้าว เวียดนามเรียกว่า แก็ก (Gac) ภาษาสากลเรียกว่า Baby Jackfruit, Spiny Bitter Gourd, Sweet Gourd และ Cochin-chin Gourd เป็นต้นไม้ประเภทเลื้อยในวงศ์แตงกวาและมะระ ชื่อวงศ์ Cucurbitaceae ถิ่นกำเนิดอยู่ ในเอเชียใต้ ได้แก่ ประเทศจีน ไทย พม่า เวียดนาม ลาว บังกลาเทศ มาเลเซีย ฟิลิปปินส์

ฟักข้าวกินได้ทั้งที่เป็นยอดอ่อน ลูกอ่อน นำมาลวกจิ้มน้ำพริก หรือนำมาแกงอ่อม แกงส้ม ผัด แต่ที่เป็นดาวเด่นของอาหารสุขภาพคือ ผลสุก เมื่อเป็นผลอ่อนสีเขียวอม เหลือง ผิวผลเป็นหนามอ่อน เมื่อแก่สีผลเหลือง ฟักข้าวผลแก่ผิวสีเหลืองสดใส มีหนามอ่อนๆ รอบผล เมื่อผ่ากลาง เนื้อผลสีเหลือง เมล็ดสีดำ เยื่อหุ้มเมล็ดสีแดงฉานเต็มกลางลูก ตัวเด่นตัวเอกของผลฟักข้าวก็คือเยื่อ สีแดงนี่แหละ เพราะมีทั้งความมันไม่แพ้ลูกเนย หรือลูกอะโวคาโด

คลิกดูสูตรสปาเกตตีซอสฟักข้าว

เยื่อฟักข้าวมีคุณค่าอาหารที่ดีต่อสุขภาพอย่างยิ่งยวด 3 ตัวด้วยกัน คือ

1. เบต้าแคโรทีนมากกว่าแครอทถึง 10 เท่า เป็นชนิดดูดซึมได้ดีในร่างกายเพราะละลายได้ในกรดไขมัน ซึ่งคือตัวของมันเอง เบต้าแคโรทีนก็คือสารตั้งต้นที่เปลี่ยนเป็นวิตามินเอ จึงบำรุงดวงตาของเราได้เป็นอย่างดี ป้องกันโรคเหน็บชา และต้านอนุมูลอิสระ

2. ไลโคปีน เป็นสารกลุ่มแคโรทีนอยด์ พบในผักผลไม้บางชนิด ทำหน้าที่เป็นรงควัตถุรวบรวมแสงให้แก่พืช และป้องกันพืชผักจากออกซิเจนโมเลกุลเดี่ยว (อนุมูล อิสระ) และแสงที่จ้าเกินไป จึงมีฤทธิ์ต้านการออกซิเดชั่น ลดความเสี่ยงของการเกิดโรค หลอดเลือดหัวใจ มะเร็งต่อมลูกหมาก มะเร็งปอด มะเร็งกระเพาะอาหาร ไลโคปีนใน ฟักข้าวมีมากกว่าผลไม้อื่นทุกชนิด มีมากเป็น 12 เท่าของมะเขือเทศ

3. โปรตีนในผลฟักข้าว ทางประเทศญี่ปุ่นได้สกัดเอาโปรตีนออกมา นำไปใช้กับหนูทดลอง พบว่าสามารถยับย้ังการเจริญเติบโตของก้อนมะเร็งลำาไส้ใหญ่ในหนูทดลองได้ รวมท้ังมะเร็งที่ตับด้วย

คลิกดูสูตรข้าวมันฟักข้าวผัดผักน้ำมันงา

สรรพคุณในการบำบัดโรคของฟักข้าวน้ัน ทำวิจัยในหลายๆ ประเทศ และนำไปใช้รักษาโรค ท้ังในรูปแบบของยาและอาหารเสริม ดังนี้

ประเทศจีน ใช้ฟักข้าวมานานกว่า 1,200 ปี ใช้เมล็ดฟักข้าวบำบัดอาการอักเสบ บวม กลากเกลื้อน ฝี อาการฟกช้ำริดสีดวง ท้องเสีย ผื่นคัน โรคผิวหนังติดเชื้อต่างๆ ใช้เมล็ดฟักข้าวแห้งบดป่นเป็นผง ใช้ทั้งกินและทาภายนอก

ประเทศเวียดนาม วิจัยพบว่า น้ำมันจากเยื่อเมล็ดฟักข้าว เป็นน้ำมันที่มีประสิทธิภาพในการรักษาโรคมะเร็งตับอย่างดี และลดความดันโลหิตสูง

ประเทศไทย มหาวิทยาลัยมหิดล ค้นพบว่าโปรตีนในฟักข้าวมีฤทธิ์ยับยั้งการเจริญ เติบโตของเชื้อเอชไอวี (HIV) หรือเอดส์ ยับย้ังเซลล์มะเร็ง

ประเทศฟิลิปปินส์และไทย วิจัยรากต้นฟักข้าวสามารถนำมาผสมน้ำสระผมขจัด เหาได้ และกระตุ้นให้ผมดกขึ้น

คลิกดูสูตรข้าวเหนียวมูนฟักข้าว

ฟักข้าวกับคนไทยนั้นไม่ค่อยคุ้นเคยในวงกว้าง แต่บัดนี้ฟักข้าวจะเข้ามามีบทบาท ในอาหารเสริม ขนมเสริมมากขึ้น ในเร็ววัน ดังนั้น เราก็ควรลองหาฟักข้าวมากินกัน เช่น ตัวฉันเอาผลฟักข้าวสุก ตอนฤดูเดือนฟักข้าวสุก ช่วงเดือนกรกฎาคมถึงกุมภาพันธ์ ก็นับว่านานพอสมควร

ฉันกินเยื่อหุ้มเมล็ดฟักข้าวสุก เยื่อสีแดงเข้มเหมือนลิ่มเลือดทีเดียว มีรสมัน กินมากๆ ก็เลี่ยนเหมือนกัน แต่พอเอาไปค้ันกับน้ำขึ้นมาสีแดงน้ันคลายตัวเป็นสีแดงสดใส ผสมเกลือ น้ำมะนาว และน้ำตาลไม่ขัดขาว กลายเป็นเครื่องดื่มสีสวยรสชาติดีทีเดียว ก็น้ำแดงๆ ที่คั้นนี่แหละ เอาไปผสมกับน้ำหุงข้าว ข้าวก็จะออกเป็นสีส้มน่ากิน หุงใส่ถั่วลิสง ถั่วเขียว เติมเกลือเข้าไปหน่อย ข้าวนั้นกินได้เลยโดยไม่ต้องพึ่งพากับข้าวใดๆ

ส่วนฟักข้าวอ่อนนั้น ได้เอามาแกงเลียง เมื่อฟักข้าวสุกแล้ว รสชาติเหมือนผลน้ำเต้าอ่อน หรือมะละกอดิบ จึงสามารถแกงได้หลายชนิด รวมท้ังแกงส้มก็ดี

เรื่องโดย นิดดา หงษ์วิวัฒน์​

อ่านบทความเพิ่มเติม

• ‘เคล’ ราชินีแห่งผักใบเขียว
• ว่านหางจระเข้
• เตยหอม ปลูกง่าย ใช้สารพัดประโยชน์
• ตังโอ๋ ผักกลิ่นหอม ใบอ่อนนุ่ม