หากใครยังจำกันได้ ราว 10 ปีก่อน เกิดการแพร่ระบาดของโรคไข้หวัดใหญ่สายพันธุ์ใหม่ 2009 ที่เกิดจากเชื้อไวรัส H1N1 วลี “กินร้อน-ช้อนกลาง-ล้างมือ” จึงเกิดขึ้น ด้วยกระทรวงสาธารณสุข ต้องการรณรงค์ให้ประชาชนเปลี่ยนพฤติกรรมการกินอาหารร่วมสำรับ โดยต้องกินอาหารปรุงสุกใหม่ ใช้ช้อนกลาง และล้างมือให้สะอาดทุกครั้ง แม้หลังจากสถานการณ์การระบาดของไวรัส H1N1 คลี่คลายลงแล้ว คาถา “กินร้อน-ช้อนกลาง-ล้างมือ” ก็ยังคงเป็นหัวใจสำคัญของการป้องกันโรคที่ถูกใช้มาอย่างต่อเนื่อง ซึ่งก็นับว่าเป็นการสื่อสารที่ค่อนข้างได้ผลทีเดียว

อย่างไรก็ตาม เมื่อเวลา 10 ปีล่วงผ่าน เราก็ยังต้องกลับมาต่อสู้กับโรคใหม่ๆ อยู่เสมอ รวมถึงไข้หวัดจากเชื้อไวรัสโคโรน่า หรือ โควิด 19 ที่องค์กรอนามัยโลก (WHO) ได้ประกาศอยู่ในช่วงของการแพร่ระบาดใหญ่ (pandemic) แล้วในตอนนี้ ทำให้การ “กินร้อน-ช้อนกลาง-ล้างมือ” กลับมาถูกพูดถึงอีกครั้ง ทว่าครั้งนี้กลับมีการตั้งคำถามกับการใช้ช้อนกลางมากขึ้น โดยเฉพาะในบ้านเราที่มีวัฒนธรรมการกินกับข้าวร่วมกันหลายอย่างในหนึ่งมื้อ ว่าการใช้ช้อนกลางเป็นทางที่ปลอดภัยจริงหรือไม่ในสถานการณ์เช่นนี้?

และแล้วเมื่อวันที่ 13 มีนาคม 2563 ที่ผ่านมา นพ.สุขุม กาญจนพิมาย ปลัดกระทรวงสาธารณสุข ก็ได้กล่าวถึง ‘ช้อนกลางส่วนตัว’ ขึ้นในการแถลงการสถานการณ์โรคโควิด 19 ประจำวัน

‘ช้อนกลางส่วนตัว’ หมายถึงการที่ผู้ร่วมสำรับทุกคนต้องมีช้อนส้อมสำหรับตักอาหาร 2 คู่ คู่หนึ่งสำหรับตักกับข้าวจากจานรวมมาใส่ในจานส่วนตัว อีกคู่หนึ่งคือช้อนส้อมสำหรับตักอาหารในจานส่วนตัวเข้าปาก กระทรวงสาธารณสุขแนะนำให้ใช้ช้อนกลางส่วนตัวในสถานการณ์ที่ต้องเฝ้าระวังการระบาดอย่างเข้มข้น เพราะการใช้ช้อนกลางประจำร่วมกันอย่างที่คุ้นเคย แทนที่จะเป็นการป้องกันเชื้อ อาจกลายเป็นแหล่งแพร่เชื้อโควิด 19 เสียเอง เพราะการเปลี่ยนมือกันจับช้อนคันเดิมวนไปวนมา อาจจะทำให้ช้อนกลางคันนั้นมีความเสี่ยงไม่ต่างจากลูกบิดประตูห้องน้ำเลยทีเดียว

หรือหากการใช้ช้อนกลางส่วนตัวเป็นเรื่องยุ่งยาก ขัดกับพฤติกรรมปกติจนอาจทำให้เผลอใช้ช้อนตัวเองตักกับข้าวจากจานรวมโดยตรง วิธีการที่ง่ายกว่าก็คือการแยกตักกับข้าวให้เสร็จเป็นจานๆ ไปเหมือนข้าวราดแกงก็จะช่วยลดความเสี่ยงได้มากในสถานการณ์เช่นนี้

ส่วนใครที่อยู่ในกลุ่มเสี่ยง หรืออยู่ในช่วงกักกันตัวเพื่อสังเกตอาการ ก็คงจะต้องกินข้าวคนเดียวไปตามระเบียบ

ในโมงยามที่ไวรัสโคโรนายังคงระบาดอยู่อย่างนี้ การ “กินร้อน-ช้อนกลาง-ล้างมือ” อาจจะเชยไปเสียแล้ว เห็นทีจะต้องเปลี่ยนมาเป็น “ล้างมือ-กินร้อน-ช้อนใครช้อนมัน” แทนไปก่อนจนกว่าสถานการณ์จะดีขึ้นต่อไป