ลูกเดือยเป็นเมล็ดธัญพืชลูกปัดของเด็กๆ โบราณที่มีของเล่นสำเร็จรูปน้อย แต่มีของเล่นจากธรรมชาติมากมาย หนึ่งในนั้นก็คือ “ลูกเดือยหิน” เป็นชนิดกินไม่ได้ ลูกแข็ง เปลือกหนา ผิวแวววาว สีขาวนวล ขาวอมฟ้า นำมาทำลูกปัดร้อยเป็นสร้อย ชาวเขาและชนกลุ่มน้อยในลาว พม่า ใช้ปักลงผ้า แต่งแต้มผ้าเป็นลวดลายสวยงาม ฉันมีเก็บไว้หนึ่งผืน เป็นผ้านุ่งปักประดับด้วยลูกเดือยหิน จากชนกลุ่มน้อยในประเทศพม่า

ลูกเดือยกินได้มี 2 ชนิด คือ “ลูกเดือยข้าวเจ้า” ซึ่งเมล็ดจะกลมใหญ่ สีขาวนวล เมื่อสุกเนื้อหนานุ่ม อีกชนิดหนึ่งเป็น “ลูกเดือยข้าวเหนียว” เมล็ดกลมรี เมล็ดเล็กกว่า สีออกเทาอ่อน เมื่อสุกเนื้อหนานุ่มเหนียว มีกลิ่นหอมทั้งสองชนิด

ลูกเดือยใช้เป็นยากันมากในกลุ่มชนชาวจีนและชาวญี่ปุ่น ของไทยเราเองก็ไม่น้อยหน้า ใช้เข้ายาสมุนไพรพื้นบ้านหลายตัวทีเดียว เช่น ยาขับปัสสาวะ ยาบำบัดหลอดลมอักเสบ ปอดอักเสบ น้ำคั่งในปอด เป็นต้น

ลูกเดือยกินอร่อยมาก ฉันกินประจำ ทั้งที่เป็นลูกเดือยต้มใส่ในน้ำเต้าหู้ และน้ำนมธัญพืชที่ใส่ลูกเดือยเป็นตัวหลักสำคัญที่ขาดไม่ได้ของที่บ้าน ทำกินเป็นประจำ ย่อยง่าย ได้สารอาหารมากมาย

ลูกเดือยเปียกก็เป็นขนมไทยแสนโปรดของฉัน พบเห็นขายที่ไหนเป็นซื้อกินทุกที เดี๋ยวนี้ผู้คนตื่นตัวในสรรพคุณทางอาหารและยาของลูกเดือยอย่างมากมาย ลูกเดือยจึงเริ่มเข้ามามีบทบาทในจานอาหารไทยเพิ่มมากยิ่งขึ้น ทั้งในรูปต้มกินกับข้าวต้ม หุงกินกับข้าวสวย ต้มสุกใส่ในสลัด ปั่นเป็นน้ำซุปข้นอย่างฝรั่ง เป็นต้น ยังมีการต้มเป็นชาลูกเดือยกินลดความดันโลหิตสูง รักษาโรคเบาหวาน และเกาต์ ทำเป็นอาหารว่าง เช่น ลูกเดือยอบกรอบ เป็นต้น ซึ่งนำมาเป็นส่วนผสมของแท่งบาร์ธัญพืชก็ได้อีกด้วย

มาดูกันถึงคุณประโยชน์ของลูกเดือยที่มีมหาศาลอย่างไม่น่าเชื่อ นำมาใช้ป้องกันและรักษาโรคได้อย่างมีประสิทธิภาพ ดังนี้

ลูกเดือยมีฤทธิ์เย็น รสจืด จึงใช้ลดไข้ แก้ร้อนในกระหายน้ำ แก้อักเสบ ลดน้ำตาล ลดความดันโลหิตสูงและไขมันในกระแสเลือด ช่วยย่อยอาหารและช่วยให้เจริญอาหาร เพิ่มภูมิต้านทาน ป้องกันหวัด หล่อลื่นกระเพาะอาหารและลำไส้

ลูกเดือยเป็นยาบำรุง ดังนี้ บำรุงไต บำรุงปอด บำรุงตับ กระเพาะอาหาร บำรุงม้าม บำรุงสตรีหลังคลอดบุตร

ลูกเดือยช่วยรักษาและลดอาการ ทางเดินปัสสาวะอักเสบ ขับปัสสาวะ ขับเสมหะ แก้อาการปัญหาทางเดินหายใจ ไขข้อกระดูก เหน็บชา ปวดข้อเรื้อรัง แก้บวมน้ำ แก้ท้องเสีย รักษาเส้นเอ็นตึง ข้อบวม วัณโรค ขับเลือด ขับหนอง

ลูกเดือยต้านมะเร็ง เพราะมีสารคอกซีโนไลด์ (coxenolide) ยับยั้งการเกิดเนื้องอก เพิ่มภูมิต้านทาน

ลูกเดือยช่วยให้นอนหลับง่าย เพราะมีกรดอะมิโนหลายตัวที่เป็นคุณต่อร่างกาย เช่น กรดโอเลอิก (oleic) 49-59% กรดไลโนเลอิก (linoleic) 23-34% กรดพาลมิติก (palmitic) 15%

ลูกเดือยช่วยให้มีพลังงานสูง และการหมุนเวียนเลือดที่ผิวหนังดี เพราะในเมล็ดลูกเดือยมีสารละลายอินทรีย์ในปริมาณสูง เช่น ซิลิคอนไดออกไซด์ โพแทสเซียม ฟอสฟอรัส เมื่อถูกน้ำจะสร้างประจุไฟฟ้าลบขึ้นมา ช่วยทำให้อวัยวะต่างๆ ทำงานอย่างมีประสิทธิภาพ เพราะเหตุนี้ลูกเดือยจึงนำไปใช้รักษาโรคหูดที่เป็นกันเรื้อรังให้หายขาดได้ นอกจากนี้คุณสมบัติดังกล่าวยังทำให้ผิวพรรณดีงาม เส้นผมดกดำแข็งแรง

สารอาหารในลูกเดือยปริมาณ 100 กรัม มีดังนี้

ให้พลังงาน 372 กิโลแคลอรี โปรตีน (ใกล้เคียงกับเนื้อสัตว์) 13.6 กรัม ไขมัน 3.7 กรัม คาร์โบไฮเดรต 71.0 กรัม เส้นใยอาหาร 3.4 กรัม แคลเซียม 19 มิลลิกรัม ฟอสฟอรัส 364 มิลลิกรัม เหล็ก 8.0 มิลลิกรัม วิตามินบี1 0.38 มิลลิกรัม วิตามินบี2 0.10 มิลลิกรัม วิตามินบี3 3.10 มิลลิกรัม (ข้อมูลจากกองโภชนาการ กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข)

ดังนั้น จากสารอาหารดังกล่าว ลูกเดือยจึงทั้งบำรุงกระดูกและสายตา กินลูกเดือยจึงทั้งอร่อย ให้คุณประโยชน์ต่อร่างกายมหาศาล

น้ำถั่วห้าสีผสมน้ำลูกเดือย

ซุปเห็ดน้ำลูกเดือย

เปียกลูกเดือยใบเตยหอมมะพร้าวอ่อน

ข้าวต้มลูกเดือย

สลัดผักน้ำลูกเดือย

ธัญพืชในน้ำลูกเดือย

แกงจืดลูกเดือยผักโขม