ครั้งหนึ่งที่ไปอัมพวา พี่เจ้าของร้านขนมไทยที่ตลาดน้ำอัมพวายื่น ‘ขนมโสมนัส’ ให้เราลองกิน และเล่าว่าเป็นขนมอบยุคแรกเริ่มของไทยทำจากไข่ขาวกับน้ำตาลและมะพร้าวคั่ว สืบสาวราวเรื่องย้อนไปไกลสมัยพระณารายณ์มหาราชกันเลยทีเดียว เป็นขนมโบราณที่กินครั้งแรกก็รู้สึกคุ้นเคยทั้งรสสัมผัส รสชาติ ละม้ายคล้ายเมอร์แรงก์ ผิดกันที่โสมนัสหวานอ่อน หอมมันมะพร้าวคั่ว ยิ่งเคี้ยวยิ่งหอม ไม่หวานแหลมอย่างเมอร์แรงก์ฝรั่ง เลยกินเพลินเกินกว่าที่เขาให้ชิมไปสักหน่อย

‘โสมนัส’ ตามรากศัพท์ภาษาบาลีว่า ‘โสมมนสส’ หมายถึง ความยินดี ปลาบปลื้ม หากแต่เอกสารเก่าของไทยมีที่กล่าวถึงขนมชนิดนี้เป็นลายลักษณ์อักษรเขียนว่า ‘โคมนัส’ ไม่ได้เรียก ‘โสมนัส’ เช่นปัจจุบัน จึงมีสันนิษฐานว่าเหตุที่เรียกโคมนัส อาจมาจากการเรียกเพี้ยนเสียง ‘โคโคนัท’ หมายถึงมะพร้าว อันเป็นส่วนผสมในขนมชนิดนี้ กระทั่งเปลี่ยนชื่อเรียกเป็นโสมนัสในภายหลังให้ไพเราะและความหมายดี เช่นเดียวกับขนมไทยหลายชนิด

อีกชื่อหนึ่งของโสมนัสคือคุกกี้สยาม เพราะนับเป็นขนมอบยุคแรกๆ ของไทย และใช้เพียงไข่ขาว อย่างที่หลายคนพอจะรู้ว่าขนมไทยดั้งเดิมไม่มีส่วนผสมของไข่ กระทั่งท้าวทองกีมาร์นำไข่เข้ามาเป็นส่วนผสมในขนมบรรดาขนมตระกูลทองทั้งหลายอย่างทองหยิบ ทองหยอด ฝอยทอง ซึ่งใช้เฉพาะไข่แดง ส่วนโสมนัสที่ใช้แต่ไข่ขาวก็เป็นฝีมือของท้าวทองกีมาร์ที่หยิบจับวัตถุดิบตามที่มีอยู่มากในบ้านเราอย่างมะพร้าวมาเป็นส่วนผสม

แรกเริ่มโสมนัสจึงกินกันในหมู่ชนชั้นสูง เป็นขนมเอาไว้ต้อนรับแขกบ้านแขกเมืองเสิร์ฟคู่ชา จนกลายมาเป็นขนมในงานมงคลสมรส ตามความหมายชื่อขนมที่แสดงถึงความยินดี ก่อนโสมนัสจะเริ่มสูญหาย อาจเพราะกระบวนการทำที่ละเมียดละไม ใช้เวลานานพอสมควร แม้ส่วนผสมจะมีไม่กี่อย่าง เริ่มตั้งแต่การคั่วมะพร้าวให้เหลืองหอม จนถึงการผิงไฟด้วยเตาโบราณใช้กรวดเผาเพราะเก็บความร้อนและกระจายความร้อนได้ดี โดยสังกะสีคลุมด้านบน เป็นการอบไฟบน ล่าง ผิงให้ค่อยๆ สุกแห้งกรอบทั่วทั้งชิ้น กินเวลานาน 2-3 ชั่วโมง จึงได้ความกรอบแต่ไม่ร่วนอย่างเมอร์แรงก์ ใครอยากเห็นวิธีอบด้วยเตาดั้งเดิมก็ยังหาดูได้ที่ชุมชนกุฏีจีนค่ะ มีร้านขนมกุฎีจีนร้านหนึ่งยังคงวิธีอบขนมเช่นนี้ไว้อยู่

ทุกวันนี้โสมนัสไม่ใช่ขนมที่เห็นได้ทั่วไป แต่หากย้อนไปสัก 30 กว่าปี ตามคำบอกเล่าของพี่เอ็มเจ้าของร้านขนมไทยในวรรณคดีที่ตลาดน้ำอัมพวา โสมนัสเป็นขนมกินเล่นที่หากินได้ตามร้านโกปี๊

“สมัยก่อนพวกขนมทอด ขนมอบเนี่ยจะอยู่ในร้านโกปี๊ มีถั่วตัด โสมนัส ขนมผิงอยู่ในโหลแก้ว ขนมลูกเต๋า ขนมถั่วทอด แล้วมันกินเข้ากับของเย็นอย่างชาเย็น กาแฟเย็น โอเลี้ยง แต่ถ้าเป็นในหนังสือบทพระราชนิพนธ์กาพย์เห่เรือชมเครื่องคาวหวาน เขาจะกินกับชามะตูม เอาไว้รับแขก เวลาแขกบ้านแขกเมืองมาเยี่ยม มันแพร่หลายก็ตอนที่ผมเห็นมันอยู่ในโหลแล้ว ชิ้นละบาท เราทันได้กิน เป็นโสมนัสที่รสชาติคุ้นลิ้น วันไหนที่ไม่ได้ขายขนมก็จะออกไปแถวชานเมืองกรุงเทพฯ ไปหาขนมกิน พวกขนมท้องถิ่น แต่เราก็ไม่เคยเจอโสมนัสนะ อาจเป็นเพราะใช้เวลาทำนานมันเลยเริ่มหายๆ ไป”

พี่เอ็มกับพี่โอม สองพี่น้อง จึงหยิบตำราของแม่มาปัดฝุ่น และเริ่มพัฒนาสูตร จนได้โสมนัสรสชาติอย่างความทรงจำวัยเด็ก เป็นโสมนัสรสชาติหวานอ่อน ไม่หวานแสบคอ หอมมันมะพร้าวคั่ว กรอบ อร่อยเคี้ยวเพลินขายที่ร้าน

ตั้งแต่ครั้งแรกที่ได้ชิมโสมนัส นอกจากความอร่อยจนประทับใจสมชื่อโสมนัส ยิ่งได้ฟังเรื่องราวความเป็นมาของขนมอบของไทยในยุคแรกเริ่ม เรายิ่งอยากสนับสนุนให้โสมนัสเป็นที่รู้จักของทุกคน เพราะในแง่ความอร่อยเชื่อมั่นว่ารสชาติโสมนัสถูกปาก เข้าถึงทุกคนได้ไม่ยากวัดจากทีมงานครัวที่เทียวเดินหยิบกินอยู่หลายรอบขณะถ่ายงาน แต่ถ้าการรับรู้ว่ามีขนมชนิดนี้อยู่ยังน้อย วันหนึ่งโสมนัสอาจเป็นความอร่อยที่เหลือแต่ชื่อก็ได้ KRUA.CO จึงตั้งใจทำสูตรโสมนัสขึ้นมา แบ่งปันให้ทุกคนนำไปลองทำกินดูที่บ้านค่ะ ส่วนผสมหาง่าย ใช้วัตถุดิบน้อยอย่าง ทำเก็บใส่ขวดโหลไว้คราวละมากๆ หยิบกินเล่นหรือต้อนรับแขก หรือเป็นของขวัญของฝากก็เก๋ ความหมายดี ปีติทั้งคนให้คนรับเลย

ส่วนผสม

มะพร้าวขูดขาว 1 1/2 ถ้วย (100 กรัม)
น้ำตาลทรายชนิดละเอียด 1/2 ถ้วย (90 กรัม)
เกลือป่น 1/8 ช้อนชา
ไข่ขาวไข่ไก่ 2 ฟอง (75 กรัม)
น้ำมะนาว 1 ช้อนชา

อุปกรณ์: เครื่องตีไข่ไฟฟ้า ถาดอบ กระดาษไข สคูปไอศกรีมขนาด 1.5 นิ้ว

ขั้นตอนการทำ

1. ตั้งกระทะบนไฟอ่อน ใส่มะพร้าวขูดขาวลงคั่วจนเหลืองอ่อนๆ ปิดไฟ เทมะพร้าวใส่ถาด เกลี่ยให้ทั่วถาด พักไว้ให้เย็นสนิท

2. อุ่นเตาอบที่อุณหภูมิ 120 องศาเซลเซียส เตรียมไว้ ใส่น้ำตาลทรายและเกลือป่นไว้ในถ้วยเดียวกัน ตีไข่ขาวในอ่างผสมด้วยเครื่องตีไข่ไฟฟ้าจนเริ่มเป็นฟองหยาบ ค่อยๆตักน้ำตาลทรายลงทีละน้อยลงไปจนหมด แล้วจึงใส่น้ำมะนาว ตีต่อจนไข่ขาวมีลักษณะเป็นเนื้อฟูแน่น และมันวาว ปิดเครื่อง

3. ใส่มะพร้าวคั่ว ผสมให้เข้ากันอย่างเบามือ สคูปส่วนผสมลงบนถาดอบที่ปูกระดาษไข โดยเว้นระยะห่างประมาณ 2 นิ้ว นำเข้าอบประมาณ 1 ชั่วโมง 15 นาทีจนขนมโสมนัสมีลักษณะเบา แห้ง กรอบ นำออกจากเตาอบ พักไว้บนตะแกรงจนเย็นสนิท

4. เสิร์ฟขนมโสมนัสกับชามะตูมร้อนๆ หรือเก็บใส่ขวดที่มีฝาปิดสนิท วางไว้ที่อุณหภูมิห้องได้ 1 สัปดาห์

สุดท้ายใครไม่สะดวกทำ แต่อยากลองกินโสมนัส หรืออยากนำไปเป็นของฝากสามารถสั่งซื้อได้ที่ร้านขนมไทยในวรรณคดี ที่ตลาดน้ำอัมพวา จ.สมุทรสงคราม เขามีสั่งออนไลน์ด้วยนะคะ รับประกันความอร่อย ขอบคุณพี่โอมกับพี่เอ็มที่เปิดโลกขนมไทยให้เราด้วยค่ะ

โทรศัพท์: 081 572 4593

ข้อมูล

• พี่โอม พี่เอ็ม บ้านขนมไทยในวรรณดคี
• https://www.youtube.com/watch?v=9kxwgF31EmA
• http://medias.lib.ubu.ac.th/medias/pdf/fulltext1/ethesis/Saniwa_Cha/chapter2.pdf