หากไปร้านอาหารหรือภัตตาคารแล้วเห็นอาหารที่ชื่อ ‘ไก่สามอย่าง’ เกินกว่าครึ่งอาจเข้าใจหรือจินตนาการได้ว่ามันต้องเป็นเมนูไก่ที่ปรุงมา 3 แบบ คือ ทอด ย่าง ผัด ไม่ก็ต้ม หรืออาจเป็นการปรุงเพียงอย่างใดอย่างหนึ่งเช่นทอดแต่ได้ไก่ 3 รสชาติ ในจานเดียวหรือเปล่า? หรืออาจจะเป็นไก่ที่เลือกมาจากส่วนต่างๆ อย่างข้อไก่ น่อง ปีก สะโพก ให้ได้ 3 ส่วนในหนึ่งจาน? จนเมื่อยกจานไก่สามอย่างมาเสิร์ฟนั่นแหละค่ะ หลายคนได้งงเป็นไก่ตาแตก อย่าว่าแต่มีไก่ 3 อย่างตามชื่อ จะมอง จะควานยังไงก็ไม่เห็นแม้เงาไก่สักชิ้น แต่เป็นจานกับแกล้มหรืออาหารเรียกน้ำย่อยที่ประกอบด้วยถั่วลิสงคั่ว หอมแดง กุ้งแห้ง ตะไคร้ซอย พริกขี้หนู และขิงเท่านั้น

แล้วทำไมถึงเรียกไก่สามอย่างทั้งๆ ที่ไม่มีไก่เป็นส่วนผสมเลยสักนิด

เมื่อเปิดพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถานได้ให้ความหมายของคำว่า ไก่สามอย่าง หมายถึง น. เครื่องกินแกล้มเหล้า มีกุ้งแห้ง ถั่วลิสง และตะไคร้เป็นหลัก อาจเพิ่ม ขิง หัวหอม หรือพริกขี้หนูเข้าด้วยก็ได้ ก็เพียงอธิบายส่วนผสมตามที่กล่าวไปแล้ว แต่ไม่ได้บอกถึงที่มาที่ไปแต่อย่างใด จึงไม่แปลกใจเลยค่ะว่าเคยมีคนเข้าใจผิดจนเกือบมีเรื่องมีราวกับเจ้าของร้านอาหารมาแล้ว เพราะสั่งไก่แต่ดันไม่ได้กินไก่นี่สิ! กลับกัน หากไปถามนักดื่มที่อายุสัก 50 ปีขึ้นไป ‘ไก่สามอย่าง’ เป็นกับแกล้มในวงสังสรรค์ชนิดที่ไม่ต้องคิดหาเมนูกับแกล้มอื่นๆ ให้มากความ เปิดวงดื่มด้วยการสั่งเมนูนี้แหละ

แต่พอถามถึงที่มาสิงห์นักดื่มรุ่นเดอะหลายคนก็บอกว่า เขาเรียกกันมาอย่างนี้ บ้างว่ามันน่าจะเป็นเมนูง่ายๆ ในวงเหล้าสมัยก่อนที่เปิดครัวแล้วเจอวัตถุดิบอะไรก็เอามาทำกิน เพราะแต่ละอย่างล้วนเป็นส่วนผสมติดครัวที่หาได้ง่ายในครัวไทย อย่างสมัยนี้ก็อาจจะย่นย่อกินแค่ถั่วลิสงคั่วเกลือก็เป็นกับแกล้มอย่างง่าย เดินไปร้านชำแถวบ้านก็จะเห็นถั่วลิสงคั่วหรืออบเกลือถุงเล็กๆ แขวนเป็นแผงไว้ให้เด็ดสอยตามอัธยาศัย

อีกข้อสันนิษฐานกล่าวว่า สมัยสงครามโลกครั้งที่ 2 เป็นยุคที่ข้าวยากหมากแพง ไก่หายากยิ่งกว่าเหล้าเสียอีก ไก่สามอย่างจึงเป็นการติ๊ต่างของคนในวงเหล้าที่หยิบของติดครัวมากินเป็นกับแกล้มแล้วมโนเอาว่ามันเป็นเนื้อไก่ ส่วนที่บอกว่าสามอย่างนั้น หากย้อนไปดูความหมายในพจนานุกรม ได้ระบุเอาไว้ว่าส่วนผสมหลักของเมนูนี้คือ กุ้งแห้ง ถั่วลิสง และตะไคร้ อื่นๆ คือส่วนเสริมที่อาจจะมีขึ้นภายหลังใส่หรือไม่ก็ได้ มันก็พอเข้าเค้า 3 อย่างอยู่นะคะ

สรุปว่าชื่อไก่สามอย่างมาจากอะไร ฉันก็ไม่กล้าฟันธงนัก แต่ที่แน่ๆ มันเป็นกับแกล้มสุดคลาสสิกของคนยุคก่อนที่ยังได้รับเกียรติให้บรรจุไว้ในเมนูร้านอาหาร ภัตตาคารหลายแห่งมาเกินกว่าครึ่งศตวรรษ แม้จะทำให้นักดื่มหรือคนที่ไปรับประทานอาหารหลายคนสับสนอยู่บ้างก็ตาม และเป็นกับแกล้มอย่างง่ายที่ทำกินเองได้ที่บ้าน จึงอนุมานเอาเองว่ามันน่าจะเป็นกับแกล้มทำง่ายที่เกิดจากคนในวงเหล้าหยิบจับเอาวัตถุดิบที่มีในครัวมาทำกินตามที่สันนิษฐานกันก็เป็นได้ เหมือนที่ ‘หม่อมป้อม’ หรือ ม.ล. ขวัญทิพย์ เทวกุล กรรมการสุดเฮี้ยบแห่งรายการ MasterChef Thailand เคยให้สัมภาษณ์ไว้ในบทความ Home Cooking ห้องเรียนทำอาหารที่แรกและที่เดียวของหม่อมป้อม ว่ามันเป็นกับแกล้มอย่างง่ายที่ทำได้ที่บ้าน  “สำหรับบ้านพี่ การกินอาหารนอกบ้านคือโอกาสพิเศษ วิถีชีวิตเรากินข้าวบ้าน พ่อแม่ทำงานกลับมา แม่เข้าครัวทำกับข้าวลูกช่วย พ่อกลับจากทำงานจะยังไม่กินมื้อใหญ่ ต้องมีกับแกล้มก่อน ง่ายๆ ก็ไก่สามอย่าง แม่ให้ลูกทำ เราก็เข้าไปหยิบกุ้งแห้งมา ถั่วลิสงคั่วหรือทอด ตะไคร้ พริก หอมแดง วางรวมให้พ่อกิน เป็นกับแกล้มง่ายๆ”

ไก่สามอย่างเป็นกับแกล้มที่เคี้ยวเพลิน รสชาติรสสัมผัสหลากหลายในหนึ่งคำ ทั้งมัน เค็ม เปรี้ยว เผ็ดซ่าจากขิง ยิ่งเคี้ยวยิ่งมันยิ่งหอมเครื่องสมุนไพร เครื่องเคราคล้ายกินเมี่ยงคำ ขาดก็แต่น้ำเมี่ยงกับใบชะพลู จึงเป็นเมนูกับแกล้มที่คนไม่ดื่มก็ทำกินเล่นเป็นเมนูเรียกน้ำย่อยเคี้ยวเพลินๆ เคล็ดลับความอร่อยมีเพียงเลือกถั่วลิสงคั่วใหม่ กุ้งแห้งขนาดพอดีไม่ใหญ่เกินไปจึงจะให้ความกรอบ พริก ตะไคร้ซอยบาง หั่นหอมแดง ขิง เป็นเต๋าเล็ก และมะนาวหั่นเต๋าควรติดเปลือกเพราะจะทำให้มะนาวไม่เละแฉะเป็นน้ำ เวลาจะกินก็จับทุกอย่างใส่มือแล้วตบเข้าปาก หรือจะคลุกรวมกันแล้วใช้ช้อนตักกินก็ได้

เท่านี้ก็ได้กับแกล้ม เมนูเรียกน้ำย่อยอร่อยทำง่ายไว้กินกันที่บ้าน หรือถ้าไปร้านอาหาร ภัตตาคาร ก็รู้แล้วนะคะว่าสั่ง ‘ไก่สามอย่าง’ จะไม่ได้กินไก่สักอย่างแน่ๆ